Deformacje i uszkodzenia roślin- przyczyny

Najczęściej poszukiwanymi cechami roślin są wygięte węzły (kolanka) łodyg, występujące w nich otwory, zaczernienia (nazywane „nadpaleniami”) łodyg oraz inne deformacje. Jednak w zdecydowanej większości przypadków natura tych zmian jest niewłaściwie interpretowana. Jest to spowodowane brakiem wiedzy z zakresu biologii, fitopatologii itp. osób zajmujących się agroformacjami. Znajdywane uszkodzenia oraz zaczernienia są powszechnie spotykane na polach, ku utrapieniu rolników, którzy w celu ich wyeliminowania muszą stosować środki ochrony roślin.

Najczęstszą przyczyną takich pomyłek są choroby grzybowe zbóż. Najważniejsze z nich to:

Fot. 1 Łamliwość źdźbła

Łamliwość źdźbła zbóż i traw (fot.1) występuje powszechnie na zbożach ozimych, zwłaszcza na pszenicy i pszenżycie. Źródłem zakażenia jesienią jest ściernisko, a wiosną chore rośliny. Duża wilgotność powietrza tuż nad ziemią sprzyja rozwojowi grzyba. Pierwsze objawy można zaobserwować już jesienią niewielkie brunatne plamki na pochwach liściowych, które z czasem stają się coraz większe. Bardzo charakterystyczne objawy występują na źdźbłach: na pierwszym, rzadziej drugim międzywęźlu powstają wydłużone, owalne plamy o szerokiej bursztynowej obwódce z jasnym polem w środku. W centralnej części plam mogą być widoczne czarne łatki, które są zarodnikami grzyba. Najlepiej objawy chorobowe widoczne są przed dojrzewaniem zbóż.

Fot. 2 Fuzarioza

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni (fot.2) występuje na wszystkich zbożach atakując dolne części pędów i korzenie zbóż. Chorobę powoduje jeden lub kilka gatunków grzybów z rodzaju Fusarium i w związku z tym objawy są bardzo różne. Mogą wystąpić na korzeniach, pochwie liściowej, źdźble i kolankach. Przenoszenie patogena następuje z materiałem siewnym, ale źródłem infekcji może być również grzybnia żyjąca saprofitycznie w glebie na resztkach roślin. Pierwsze objawy można zaobserwować już jesienią na pochwach liściowych siewek, a wiosną w sprzyjających warunkach następuje dalszy rozwój i choroba przenosi się na źdźbła. Początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi, kreski czy plamy nieregularnego kształtu, niekiedy można zaobserwować zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni.

Fot. 3 Zgorzel podstawy źdźbła

Zgorzel podstawy źdźbła (fot.3) występuje pospolicie w uprawach zbóż ozimych; na jarych jej szkodliwość jest niewielka. Głównym źródłem pierwotnego zakażenia jest grzybnia rozwijająca się saprofitycznie w glebie na resztkach roślin. Cechą charakterystyczną jest porażanie korzeni w początkowej fazie są to czarne plamki, następnie korzenie czernieją i częściowo lub całkowicie obumierają. W późniejszym stadium grzyb atakuje także podstawę źdźbła, co wywołuje właściwy obraz zgorzeli „czarną nogę” rośliny. Podstawa źdźbła chorych roślin jest sczerniała na części lub całym obwodzie.

Fot. 4 Rizoktonioza zbóż

Rizoktonioza zbóż (fot.4) typowe objawy występują na dolnych międzywęźlach źdźbła w postaci jasnobrunatnych lub kremowych plam z ciemnobrunatną obwódką, przyjmującą postać cienkiej linii wyraźnie odgraniczającej tkankę zdrową od chorej. Plamy maja kształt oczkowaty i są ostro zakończone.

Wszystkie z tych chorób grzybowych można zaobserwować na roślinach w piktogramach zbożowych, ale są one typowe i występują powszechnie na polach. Objawy chorób, całkiem niesłusznie, są przyjmowane jako dowód nadprzyrodzonego pochodzenia formacji. Dla porównania na fotografii 5 przedstawiono rośliny z piktogramów, które pojawiły się w miejscowościach Papros, Złotowo oraz Twierdzin.
Obok chorób grzybowych podobne zmiany roślin są spowodowane uszkodzeniami mechanicznymi (fot.6). Za część z nich odpowiadają żerujące na polach

Fot. 5 Zmiany spotykane w piktogramach

zwierzęta, np. gryzonie, zające, sarny. Uszkadzają one roślinę lub zjadają pozostawiając niewielką jej część. W miejscu uszkodzenia z łodygi wyciekają soki, na których rozwijają się grzyby (najczęściej z rodzin Alternaria i Cladosporium). Ich czarna barwa do złudzenia przypomina zwęglenie na skutek działania wysokiej temperatury. Takie „zwęglone” rośliny znalezione w piktogramie widoczne są w górnej części fotografii 6. Oprócz ssaków rośliny atakowane są także przez owady. Podobnie jak w poprzednim przypadku w miejscu uszkodzenia roślina zostaje porażona przez grzyby. W tym wypadku „zwęglenie” występuje na dużo mniejszej powierzchni (lewy dolny narożnik fotografii 6).

Fot. 6 Uszkodzenia mechaniczne roślin

Na roślinach spotkać można także wiele deformacji i zniekształceń, których pochodzenia nie da się jednoznacznie wyjaśnić (prawy dolny narożnik fotografii 6). Najczęściej odpowiadają za nie rozwijające się w łodygach larwy owadów, ale powstają także w inny, przypadkowy sposób. Powstają one w sposób naturalny i są spotykane na wszystkich polach.
Podczas oględzin piktogramu bardzo często szczególną uwagę poświęca się poszukiwaniom wygiętych węzłów (kolanek) łodyg (fot.7). Także i ich pochodzenie nie musi wiązać się z działaniem niezwykłych energii. Jedną z przyczyn ich powstawania jest skiełkowanie rośliny w bocznej części bruzdy lub grudki ziemi (rys. 8). Wtedy roślina taka, na skutek grawitropii i fototropii dodatniej (wzrostu w kierunku pionowym oraz w kierunku źródła światła), zmienia swój kierunek wzrostu. W ten sposób powstaje wygięcie węzła, najczęściej pierwszego od powierzchni ziemi. Drugą z przyczyn może być pionowy wzrost po wcześniejszym polegnięciu, np. na skutek porażenia rośliny przez łamliwość zboża, siły mechanicznej (przydepnięcie przez zwierzę, przygniecenie przez maszyny podczas zabiegów agrotechnicznych, wiatru itp.) lub nadmiernego ciężaru kłosa (rys 9). W tym przypadku zostaje wygięte dowolne kolanko, najczęściej 2-4 od dołu. Trzecią z możliwych przyczyn jest ograniczenie wzrostu rośliny od góry przez wyższą, bardziej sztywną roślinę (rys. 10). Nie mając możliwości wzrostu ku górze źdźbło rośliny kieruje się w bok, powodując wygięcie węzła, najczęściej jednego z górnych węzłów. Poprzez wymienione powyżej sposoby wygięcie kolanka może mieć od kilkunastu do nawet ponad stu stopni.

Fot. 7-10 Wygięte węzły oraz mechanizm ich powstawania

Z powyższego wynika, że większość zmian uznawanych za występujące w piktogramach powszechnie występuje na polach wszystkich rolników i nie mają związku z powstałymi piktogramami.

Należy wspomnieć, że nie da się w ten sposób wyjaśnić wszystkich zmian w roślinach z piktogramów zbożowych. Potwierdzone anomalne cechy mogą być efektem ubocznym powstawania agroformacji. Stwierdza się np. nienormalne powiększenie kanałów w ściankach komórek przylistka, wzdłużnie i bocznie powiększone węzły oraz wydłużone międzywęźla. Związku tych cech z powstaniem piktogramu należy szukać dopiero, gdy są one statystycznie znaczące. Jednak stwierdzenie takich zmian wymaga dużych nakładów pracy i czasu.

Adam PIEKUT
e-mail: piekut@wylatowo.pl

Literatura:
www.kpodr.pl

Fotografie:

Archiwum IRG Toruń
Archiwum własne autora